Dzieciństwo i edukacja Su Shi
Urodził się w Meishan, blisko góry Emei (współcześnie prowincja Sichuan). Jego brat Su Zhe (蘇辙) i ojciec Su Xun (蘇洵) byli słynnymi erudytami (mandarynami). Początkowo pobierał edukację w lokalnej szkole, nauczany przez taoistycznego kapłana. Później jego wychowaniem i edukacją zajęła się jego matka. Su ożenił się w wieku 17 lat.
Przejście egzaminów urzędniczych
Dwa lata później wraz ze swoim bratem przystąpili do egzaminów cesarskich. W czasie egzaminów Ouyang Xiu, który wcześniej darzył wielkim respektem talenty i erudycję ojca młodego adepta – Su Xuna zarządził, aby egzaminowani odpowiadali na pytania ze znajomości kanonu konfucjańskiego stylem starożytnej prozy. Obaj bracia zdali egzamin celująco i stali się sławni. Uzyskali przy tym najwyższy możliwy stopień jinshi (進士). To wielki sukces, niezwykły jak na dziewiętnastoletniego młodego człowieka.
Praca urzędnika
Przez następne dwadzieścia lat Su Shi piastował wiele stanowisk administracyjnych w wielu miejscach Chin, w tym w mieście Hangzhou. Tam nadzorował budowę drogi pieszej wokół Zachodniego Jeziora. Trasa ta istnieje do dziś i nosi nazwę Sudi (蘇堤).
Su Shi służył także jako sędzia w Mizhou (współcześnie powiat Zhucheng w prowincji Zhandong). Będąc gubernatorem Xuzhou, w roku 1078 napisał memoriał skarżący się na warunki ekonomiczne i możliwą zbrojną rebelię w prefekturze przemysłowej Liguo, w której koncentrowała się produkcja żelaza imperium dynastii Song.
Polityka
Su Shi krytykował poczynania frakcji reformatorskiej przewodzonej przez Wang Anshi. Pisał poezję krytykującą zwłaszcza wprowadzenie rządowego monopolu na handel solą. Członkowie frakcji doprowadzili do usunięcia Su Shi z dworu cesarskiego, pod pretekstem, że poezje były krytyką cesarza. Sam Wang Anshi nie uczestniczył w tym manewrze, gdyż wcześniej wycofał się z życia politycznego, a przy tym został nawet serdecznym przyjacielem Su Shi.
Pierwszym miejscem, do którego udał się Su było Huangzhou (prowincja Hebei). Od 1080 do 1086 zajmował tam stanowisko administracyjne, nie otrzymując jednak pensji, co sprawiło że okres ten spędził w ubóstwie. Su rozpoczął medytacje buddyjskie, jednocześnie polubił bardzo miejsce swojego wygnania. Su mieszkał wtedy w siedzibie wybudowanej z pomocą przyjaciela w gospodarstwie rolnym zwanym Dongpo (東坡, dosł. Wschodnie Zbocze). Od tej nazwy bierze się pseudonim literacki poety. Spośród poezji wyszłych spod jego pióra to właśnie napisane w tym okresie uważa się za najlepsze. Także jego najsłynniejsza kaligrafia Han Shi Tie powstała w tym miejscu.
W roku 1086, wraz z innymi wygnanymi mandarynami, został ponownie wezwany do stolicy. Jednak wkrótce, w roku 1094 wygnano go ponownie, tym razem do Huizhou w prowincji Guandong, oraz na wyspę Hainan. Cztery lata później na wyspie Hainan tuż obok miasteczka Zhonghe (中和) stworzono Akademię Dongpo. W niej jeszcze sam Su wygłaszał wykłady i prezentował swoje utwory.
W roku 1100 Su w końcu uzyskał przebaczenie i zostało mu przydzielone bardziej prominentne stanowisko w Chengdu. Niestety poeta nie dotarł na miejsce – zmarł w roku 1101 w Changzhou, będąc w drodze do Chengdu. Miał 64 lata
Twórczość Su Shi
Po śmierci jego dzieła zyskiwały coraz większą popularność. Kaligrafie jego autorstwa, jego portrety, kamienie upamiętniające jego wizyty, były bardzo popularne. Budowano też świątynki upamiętniające jego osobę. Postać poety pojawiała się w twórczości późniejszych mistrzów. Jednym z najbardziej znanych był obraz Su Dongpo Przy Czerwonych Klifach, namalowany prze malarza Li Songa (1190–1225).
Jego poezje są cennym źródłem wiedzy o literaturze podróżniczej okresu Song. Zawierają też cenne opisy ówczesnego przemysłu metalurgicznego. Twórczość Su Shi pełna była oryginalności, ekspresji. Eseje wychodzące spod jego pędzla były pełne nieokiełznanej pasji. Do dziś zachowało się około 4000 utworów Su Shi. Jednym z najsłynniejszych jest utwór Medytacje nad przeszłością u Czerwonych Klifów.
Su Shi był także cenionym mistrzem kaligrafii. Jego styl charakteryzował się wielką zmiennością, brakiem wyszukania i rozmachem. Razem z trzema mistrzami Huang Tingjingiem, Mi Fu oraz Cai Xiangiem został określony jako jeden z „Czterech kaligrafów dynastii Song”. Su Shi także malował. Jego specjalnością były malowane tuszem wizerunki bambusa, długowiecznych drzew i cudownych kamieni (w Chinach skały, głazy i wielkie kamienie często nabierają szczególnej wartości i sławy jako przedmioty kultu). Jego malunki były zwięzłe w formie, o zdecydowanym stylu. Wykształcona przez Su Shi teoria malowania bardzo silnie wpłynęła na późniejsze pokolenia malarzy. Jego koncepcja „malarstwa erudytów” stała się podstawą do wykreowania się kierunku zwanego malarstwem erudytów (ang. Literati Painting)
Próbka twórczości
Oto wiersz, który Su Shi napisał ku pamięci swojej zmarłej żony - w trzech różnych tłumaczeniach na jęz. angielski:
Dreaming of My Deceased Wife on the Night of the 20th Day of the First Month
"Ten years living and dead have drawn apart I do nothing to remember But I cannot forget Your lonely grave a thousand miles away... Nowhere can I talk of my sorrow – Even if we met, how would you know me My face full of dust My hair like snow? In the dark of night, a dream: suddenly, I am home You by the window Doing your hair I look at you and cannot speak Your face is streaked by endless tears Year after year must they break my heart These moonlit nights? That low pine grave?"
Ten years living dead both boundless Not think of capacity self hardly possible forget Thousand li alone grave not place say wife cold Even if together meet must not recognise Dust cover face, temples like frost Night come deep dream suddenly return home Little window properly dress make up Mutual look not speak, just be tears too much flow Expect must every year heart break place Bright moon night thin pine guard
Ten boundless years now separate the living and the dead, I have not often thought of her, but neither can I forget. Her lonely grave is a thousand li distant, I can't say where my wife lies cold. We could not recognise each other even if we met again, My face is all but covered with dust, my temples glazed with frost. In deepest night, a sudden dream returns me to my homeland, She sits before a little window, and sorts her dress and make-up. We look at each other without a word, a thousand tears now flow. I must accept that every year I'll think of that heart breaking place, Where the moon shines brightly in the night, and bare pines guard the tomb.
江城子 十年生死兩茫茫，不思量，自難忘。 千里孤墳，無處話凄涼。 縱使相逢應不識，塵滿面，鬢如霜。 夜來幽夢忽還鄉，小軒窗，正梳妝。 相顧無言，惟有淚千行。 料得年年腸斷處，明月夜，短松岡。
Meditation on the Past at Red Cliff
The great river surges east,
Its waves have scoured away
Since time began all traces of heroic men.
The western side of the old fort
Was once, so people say,
Known as the Red Cliff of Zhou of the Three Kingdoms.
With piled-up rocks to stab the sky
And waves to shake them thunderously
Churning the frothy mass to mounds of snow,
It's like a masterpiece in paint.
Those ages hide how many a hero!
Think back to those old days;
that first year when Zhou Yu had just married the Young Qiao.
Then, what a hero he became!
With waving fan and silken cap
He talked and laughed at ease
While masts and oars were blotted out in smoke and flame!
My wits that stray to realms of old
Deserve the scorn of all who feel;
Years pass, and hair grows white so soon.
Though a man's life is like a dream,
One toast continues still – – the River and the Moon! – – Tr. Lin Shan
蘇軾 念奴嬌 赤壁懷古
大江東去，浪淘盡、千古風流人物。
故壘西邊，人道是、三國周郎赤壁。
亂石崩雲，驚濤裂岸，捲起千堆雪。
江山如畫，一時多少豪傑。
遙想公瑾當年，小喬初嫁了，雄姿英發。
羽扇綸巾，談笑間、檣櫓灰飛煙滅。
故國神遊，多情應笑我，早生華髮。
人生如夢，一尊還酹江月。
