Obalenie ostatniego cesarza Qing i rewolucja Xinhai 1911 roku oraz proklamowanie Republiki Chińskiej przez Sun Yat-sena
Sun Jat-sen, właśc. Sun Zhongshan urodził się 12 listopada 1866 w rodzinie chłopskiej w powiacie Xiangshan (Xiāngshān 香山, obecnie miasto Zhongshan). W dzieciństwie mocno wpłynęła na niego historia Powstania Tajpingów oraz dokonania jego przywódcy – Hong Xiuquana.
W wieku 12 lat wyjechał na Hawaje, gdzie rozpoczął studia nad zachodnią historią, kulturą i nauką. Po przeczytaniu biografii Jerzego Waszyngtona oraz Abrahama Lincolna postanowił zrobić coś dla obalenia cesarstwa, jako zacofanego ustroju feudalnego. Zrobił to przy wsparciu funduszy uzyskanych w USA.
W 1894 roku, w Honolulu na Hawajach Sun założył patriotyczną organizację Xingzhonghui (Odrodzenie Chin ). Była to organizacja rewolucyjna występujące przeciw dynastii Qin. W roku 1905 założył ogólnonarodową partię rewolucyjną Zhongguo Tongmenghui, która później przekształciła się w Guomindang (in. Kuomintang, czyli partia narodowa).
Do ligi zostały włączone organizacje nacjonalistyczne działające w Japonii.
Deklarowanym celem było obalenie dynastii Qing oraz ustanowienie „rządzonej demokratycznie republiki burżuazyjnej”. Idee rewolucyjne i cele do osiągnięcia wyrażono jako tzw. Trzy Zasady Ludu [Chin]:
– Minzu 民族: Zasada narodowa (zbudowania państwa narodowego)
– Minquan 民權: Zasada praw i wolności obywatelskich (stworzenia systemu rządów opartych na demokracji, cokolwiek to miało by znaczyć)
– Minsheng 民生: Zasada dobrobytu ludności.
W kolejnych latach wszczęto szereg powstań i rebelii, wspieranych przez chińskich emigrantów, lokalnych wichrzycieli i zwolenników obalenia cesarza, oraz wsparcia zagranicznych potęg, których głównym celem – jak zawsze w ciągu wcześniejszych dekad – było wywołanie jak największego fermentu w Chinach, celem ich osłabienia.
Jedną z ważniejszych prób rebelii było powstanie, które wybuchło 27 kwietnia 1911 roku w mieście Guangzhou (Kanton). W czasie tłumienia powstania zginęło wielu działaczy i bojowników, w tym tzw. „siedemdziesięciu dwóch męczenników” . Ich śmierć została skutecznie wykorzystana propagandowo przez rewolucjonistów i „dodała skrzydeł” ich wysiłkom.
10 października 1911 roku rozpoczęło się Powstanie Wuchang. Zainicjowały je dwie organizacje – Stowarzyszenie Literackie oraz Stowarzyszenie Wspólnego Postępu.
Powstanie wywołało ogólnonarodową lawinę rewolt przeciw dynastii Qing. W przeciągu miesiąca ponad 10 prowincji wypowiedziało posłuszeństwo cesarzowi. W grudniu 1911 roku Sun Yat-sen powrócił do Chin. Z uwagi na jego zasługi w dziele rewolucyjnym, oraz wielki prestiż pośród rewolucjonistów, został proklamowany pierwszym prezydentem Republiki Chińskiej. 1 stycznia 1912 w mieście Nankin złożył ślubowanie stając się jej pierwszym prezydentem. Nankin stał się stolicą proklamowanej wtedy Republiki Chińskiej.
Wkrótce po tym, niejaki Yuan Shikai, przejął stanowisko prezydenta i doprowadził do zmarginalizowania władzy Sun Yat-sena, który nadal jednak zostawał duchowym przywódcą państwa. Yuan Shikai miał ambicje ustanowienia nowej dynastii. Jego działania, choć nie były tego jedyną przyczyną, zdestabilizowały słabą pozycję nowego rządu. Północ Chin pogrążyła się w chaosie politycznym i wojskowym. Rządziły nią junty wojskowe i lokalni dowódcy armii. W sierpniu 1912 roku w Pekinie poplecznicy Sun Yat-sena założyli Partię Narodową (Kuomintang). Sun został wybrany jej przewodniczącym.
Następne lata to dla Chin szereg niepokojów, wewnętrznych walk i chaos polityczny. Zachodnie mocarstwa aktywnie podsycały ów nieporządek, często, jak np. Sowieci, finansując lub w inny sposób wspierając obie strony toczących się konfliktów.
Nieustanne walki wewnętrzne doprowadziły do osłabienia kontroli nad odleglejszymi częściami Chin. Ich efektem było oddzielenie się Mongolii Zewnętrznej (przy wsparciu Rosji), która po latach zamieszania, wróciła na chwilę do Chin jako region autonomiczny, aż w końcu po długich przepychankach między Chinami i ZSRR na arenie międzynarodowej, została uznana za niepodległe państwo w roku 1961.
Podobnie stało się z Tybetem, który również w 1911 roku wypowiedział posłuszeństwo cesarzowi. Jednak od samego początku ogłosił całkowite odłączenie się od Chin. W tym jednak przypadku, mimo zaangażowania Imperium Brytyjskiego, Tybet nie został włączony w strefę wpływu sił zachodnich mocarstw. Wkrótce po zakończeniu I Wojny Światowej, kraj ten rządzony przez konserwatywną teokrację odciął swoje kontakty ze światem zewnętrznym.
