Chiny i język chiński?
Chiny – język urzędowy
Oficjalnym językiem Chińskiej Republiki Ludowej jest Putonghua, czyli mowa powszechna, po angielsku określana jako Mandarin Chinese. Jest to język stworzony sztucznie. Wywodzi się z jednego z czterech dialektów, którymi posługiwano się w Pekinie.
Chińczycy rozróżniają pojęcia języka mówionego i słowa pisanego inaczej niż ludzie z Zachodu, dlatego polskie słowa „Język chiński” mogą odnosić się do jednego z poniższych określeń:
dosł. „Mowa Hanów”, (ang. „Chinese speech” ) 漢語[汉语] Hànyǔ
Han to grupa etniczna a także nazwa dynastii Han; yu to mowa, dialekt. Tego określenia używa się często w Singapurze. Podręczniki do nauki języka chińskiego, wydawane w Chinach, mają w tytule te właśnie znaki. Instytucje nauczające języka chińskiego obcokrajowców mają w swoich nazwach właśnie to określenie.
dosł. „mowa urzędników” 官話[官话] guānhuà
To zaś określenie używano niegdyś się ze względu na to, iż urzędnicy cesarscy posługiwali się tym dialektem przy wykonywaniu czynności służbowych w prowincjach odległych od Pekinu. Od „mowy urzędników” powstało angielskie Mandarin Chinese – czyli język mandarynów (mandaryn to członek klasy erudytów, z których rekrutowano urzędników cesarskich).
Putonghua dosł. „wspólna mowa" 普通話[普通话] Pǔtōnghuà
Określenie na obecny mówiony język chiński, przyjęty za język oficjalny w całym ChRL.
dosł. „język narodowy” 國語[国语] Guóyǔ
Określenie używane od początku XX wieku. Po obaleniu ostatniego cesarza Qing w 1911 zaczęto promować język ogólnonarodowy.
Obecnie używane często na Tajwanie w odniesieniu do języka mówionego, który poza niewielką grupą różnic, jest tożsamy z Putonghua. W Chinach na kontynencie język Putonghua określa się często jako guoyu, aby odróżnić go od dialektów, którymi Chińczycy posługują się w rozmaitych częściach Chin.
Mowa i pismo chińskie:
dosł. „pismo i język Państwa Środka” zhong – środek, wen – język, kultura, edukacja. 中文 Zhōngwén
W chwili obecnej znaki te oznaczają dialekt mandaryński oraz wszystkie używane przez Chińczyków znaki – czyli nie tylko język mówiony, ale i pisany. Znak Wen oznacza nie tylko język, ale i kulturę, edukację, cywilizację. Określenie używane głównie przez obcokrajowców i nauczycieli języka chińskiego. Gdy Chińczyk na pyta się obcokrajowca, czy ten potrafi mówić po chińsku, używa najczęściej (obok „guoyu” ) WŁAŚNIE TEGO określenia. Powie on: 你會說中文嗎? (Ni hui shuo zhongwen ma?)
dosł. „Język mówiony” 中國話[中国话] Zhōngguóhuà
Rzadko używane określenie na język mówiony. Używane sporadycznie w Chinach w obecności obcokrajowców w odniesieniu do języka mówionego.
Dialekty i pismo chińskie:
Należy odróżnić pojęcia systemu zapisu oraz języka mówionego. Język chiński w zapisie bazuje na dialekcie pekińskim (jednym z czterech używanych w Pekinie). Dialekty kantoński, tajwański (odmiana dialektu Min'nan, którym mówi się w prowincji Fujian) i szanghajski używane są czasami w prasie i literaturze.
Znaki tradycyjne używane są na Tajwanie, w Hongkongu i w Makao, a uproszczone w Singapurze oraz w Chinach Kontynentalnych. Przy czym znakami tradycyjnymi na Tajwanie zapisuje się język chiński standardowy (putonghua), a w Hongkongu dialekt kantoński. W Hongkongu i na Tajwanie używa się WARIANTÓW niektórych znaków – których pisownia jest nieco rozbieżna. W Chinach Kontynentalnych dialekty (tak jak dialekt kantoński) zapisywane są oczywiście za pomocą znaków uproszczonych.
Język chiński – najważniejsze dialekty
Dialekty mandaryńskie
Posługuje się nimi „z domu” około 70% Chińczyków – głównie na północy, zachodzie i w centrum Chin. Inne ważne dialekty to:
Dialekt kantoński (Guangdonghua 廣東話, lub czasami Yuè 粵)
Polska, a także angielska nazwa wywodzi się od nazwy stolicy prowincji Guandong – Kantonu (Guangzhou 廣州). Występowanie: Mówi się nim w prowincji Guangdong (廣東), także na terytorium Hongkongu – razem ok. 80 mln użytkowników.
Dialekt szanghajski (też: język Wu – Wuhua 吳話 albo Wuyu 吳語, czasami nazwa odnosi się do całej grupy dialektów)
Uwaga: Ze względu na dominującą rolę Szanghaju w chińskim rynku wydawniczym, niektóre znaki (dotyczy to zwłaszcza nazw), są transkrybowane na język angielski z użyciem właśnie tego dialektu. Prowadzi to często do kłopotów ze znalezieniem oryginalnych znaków pisma chińskiego. Występowanie: Mieszkańcy niżej położonej części doliny Yángzi wliczając w to samą metropolię Szanghaj – 80 mln użytkowników
Foochow (albo Północny Min: Minbeihua 閩北話 )
z półn. części prowincji Fujian. Czasami Chińczycy nazywają od nazwy stolicy prowincji Fúzhōuhuà 福州話. Ang. Foochow lub czasami Hokchiu).
Hokkien (lub Południowy Mĭn, lub Mĭnnánhuà 閩南話 w połudn. Fujian i na Tajwanie.)
Angielska i polska nazwa biorą się z wymowy nazwy prowincji w lokalnym dialekcie. Czasami całą grupę dialektów określa się jako „Fukińskie” „Tajwańskie,” i „Amojskie” od lokalnej wymowy nazwy nadmorsiego miasta Xiamen wymawianej jako 廈門 ē-mnĝ – Amoy w prow. Fujian. Występowanie: południowo zachodnie Chiny oraz Tajwan i Hainan)
Dialekt tajwański w transkrypcji pe̍h-oē-jī: Tâi-oân-oē or Tâi-gí; Táiyǔ 臺語 (台语) lub Táiwānhuà 臺灣話(台湾话)
To jeden z wariantów dialektu Hokkien. Przez większość badaczy uważany za odrębny język, choć niektórzy klasyfikują go jako dialekt języka chińskiego. Posługuje się nim ok 70% populacji Tajwanu. Język uważany za natywny język grupy etnicznej Hoklo, będącej odłamem grupy etnicznej Han pochodzącej z południa prowincji Fujian. Jest to jeden z dialektów Minnan.
Xiāng lub Xiānghuà (湘話)
Występowanie: prowincja Húnán
Hakka (Kèjiāhuà 客家話)
Występowanie: w niektórych częściach prowincji Guăngdōng i Fújiàn, a także na Tajwanie. Razem około 40 mln użytkowników.
Romanizacje, pinyin i alfabety fonetyczne
Pīnyīn (拼音 = dobierać dźwięk) to romanizacja języka chińskiego stosowana w ChRL od 1958 roku. Została ona uznana przez ONZ jako oficjalna romanizacja języka chińskiego. Polska przyjęła ją w 1981 roku. Inne romanizacje, np. system Wade-Giles'a były i są powszechnie używane, zwłaszcza w literaturze amerykańskiej. Ich równoległa koegzystencja powoduje wiele zamieszania i nieporozumień przy pisowni i tłumaczeniu nazw oraz w opracowaniach tekstów starożytnych. Bopomofo (in. Zhuyin zimu) to skrypt fonetyczny używany do zapisu wymowy języka chińskiego na Tajwanie, gdzie uczony jest w szkołach do dnia dzisiejszego.
Więcej o transkrypcji Pinyin tutaj.
Tony
Język chiński jest językiem tonalnym. Oznacza to, że intonacja jest integralną częścią znaczenia sylaby. Więcej informacji o tonach i wymowie tutaj.
Znaki chińskie i alfabet chiński
Nie istnieje coś takiego jak alfabet chiński, gdyż znaki pisma chińskiego nie reprezentują dźwięków. W języku chińskim można doliczyć się ponad dziewięćdziesięciu tysięcy znaków, wraz z ich wariantami. W życiu codziennym, nawet do czytania gazet i książek, wystarcza jednak znajomość 2-5 tysięcy znaków. Do biegłego czytania tekstów potrzebna jest znajomość ok. 10-15 tysięcy znaków. Współcześnie, powszechnie stosowany jest system pisowni wg którego znak musi mieścić się w zarysie kwadratu.
Reforma pisma, w czasie której usystematyzowano i uporządkowano pismo miała miejsce za panowania dynastii Han, stąd też często współczesne znaki chińskie, w odróżnieniu od skryptów używanych wcześniej, określa się słowem hanzi, czyli „znak han”.
O sposobie pisania znaków dowiesz się tutaj.
O tym, jak przetłumaczyć imię na język chiński dowiesz się tutaj.
Język chiński – znaki tradycyjne i uproszczone
Począwszy od lat dwudziestych XX wieku pismo chińskie zaczęto reformować w sposób uporządkowany. Część znaków została uproszczona. Niektóre warianty zostały usunięte z oficjalnego użycia, choć ich używanie nadal jest praktykowane. Niekiedy znaki uproszczone są w rezultacie bardziej skomplikowane niż znaki oryginalne. Ta reforma pisma, pierwsza od dwóch tysięcy lat, nie była pojedynczym wydarzeniem, ale procesem.
Wcześniej zasoby znaków ulegały ciągłej ewolucji, powstawały warianty, zmieniała się ilość kresek. Niekiedy też znaki różniły się w zależności od regionu występowania. Znaki różnią się też od siebie sposobem zapisu w zależności od tego czy są pisane ręcznie, czy też drukowane.
W Chinach Kontynentalnych używa się pisma uproszczonego, to znaczy uwzględniającego wszystkie uproszczone znaki. Na Tajwanie i w Hong Kongu używa się znaków tradycyjnych. Nie uwzględnia się tam reform pisma wprowadzanych przez władze Chin po roku 1949, choć często ludzie (także wykładowcy uniwersyteccy) posługują się nimi dla wygody.
Więcej na ten temat tutaj.
Język chiński w komputerze
Współcześnie wszystkie systemy operacyjne wyświetlają i obsługują znaki chińskiego pisma. Istnieje wiele sposobów wprowadzania chińskich znaków w komputerze. Kilka najpopularniejszych prezentujemy tutaj. Glify tradycyjne (używane na Tajwanie i w Hongkongu) oznaczane są stroną kodową BIG5, glify uproszczone (używane na kontynencie) mają stronę kodową GB. Łącznie istnieje 7 odmian kodowania chińskich znaków w komputerze. Wszystkie one obecnie są przestarzałe, gdyż kodowanie UTF-8 rozwiązuje wszystkie problemy z wyświetlaniem znaków chińskich.
Prawidłowe wyświetlanie znaków pisma chińskiego w systemie Windows będzie możliwe jeśli są zainstalowane odpowiednie czcionki, np. Arial Unicode MS (są w pakiecie biurowym Microsoft Office 2000), bądź bezpłatne STFangsong (do ściągnięcia z wielu miejsc).
