Pismo chińskie

Ideogramy?

Historia chińskiego pisma liczy sobie trzy tysiąclecia. Przewidywaniu przyszłości służyły najstarsze zachowane zabytki - inskrypcje wróżebne na kościach i skorupach żółwi. Pismo szybko zaczęło służyć do zarządzania coraz bardziej skomplikowanymi organizmami państwowymi. Około I wieku n.e. powstał w Chinach słownik etymologiczny, który sklasyfikował wszystkie istniejące znaki. Uproszczona klasyfikacja znaków bazuje właśnie na nim:

Grupa I. Dwa typy zwane łącznie wen 文

1. Piktogramy (xiàngxíng 象形; ang. pictographs)

To 4% wszystkich znaków. Są to znaki, które przez swój kształt oddają wygląd przedmiotów bądź ideę czynności lub cechy. Niektóre z nich są łatwe do odgadnięcia, inne uległy daleko idącym metamorfozom.

2. Proste ideogramy (zhĭshì 指事; ang. picture of action)

[1% wszystkich znaków], np. yi 一. Przykład: yi – cyfra „jeden”, er - cyfra „dwa”

Grupa II. ZŁOŻENIA. Dwa typy zwane łącznie wen 文

1. Ideogramy logiczne , czyli złożenia logiczne (hùiyì 會意; ang. ideographs)

13% wszystkich znaków

4. Złożenia fonetyczne , czyli złożenia logiczne (諧聲 xiéshēng albo 形聲 xíngshēng; ang. phonetic symbols)

82% wszystkich znaków

Grupa III. Przekształcenia wyższego rzędu

5. Przekształcenia kojarzące (zhŭanzhù, 轉注); ang. figurative extension of meaning)

Rozszerzają znaczenie znaku na pokrewną ideę, cechę lub czynność.

6. Zapożyczenia (jiăjiè, 假借); ang. figurative extension of meaning)

Powstają doraźnie, kiedy np. nowe słowo nie ma jeszcze własnego znaku i pożycza znak od słowa, które brzmi identycznie.

Alfabet chiński

Nie istnieje coś takiego jak alfabet chiński. Alfabet istnieje tylko w językach, które w piśmie posługują się zapisem fonetycznym. Do indeksowania ksiąg oraz szeregowania znaków pisma Chińczycy używają wielu systemów, z których najpopularniejszy polega na zliczaniu kresek oraz łączeniu elementów znaku, tzw. rdzeni (ang. radicals).

Ewolucja chińskich znaków

Chińskie znaki mają za sobą długą historię. Początkowo elementy piśmienne były umieszczane na kościach i listwach bambusowych oraz kamieniach. Pierwszym systemem pisma były inskrypcje na kościach wróżebnych i skorupach żółwi jiâgûwén 甲骨文. Najwięcej znalezisk związanych z tym skryptem datuje się na okres późnej dynastii Shang (1711–1066 p.n.e.) Ze względu na rodzaj podłoża, na którym pisano, kreski są proste, a przez to łatwe do żłobienia. Znaki początkowo reprezentowały proste znaczenia, stopniowo zaczynały jednak oddawać bardziej abstrakcyjne idee.

Kolejnym systemem pisma były inskrypcje w brązie. Najczęściej na ceremonialnych naczyniach i narzędziach i dzwonach. Pismo stało się bardziej okrągłe. Nadal jednak nie osiągnięto standaryzacji – każdy region miał swój własny styl zapisywania znaków. Było to w okresie dynastii Zhang aż do późnej dynastii Zhou (1066–256 p.n.e.)

Styl małopieczęciowy i wielkopieczęciowy powstały w Okresie Walczących Królestw. Styl małopieczęciowy jest uproszczoną wersją tego pierwszego. W roku 221 p.n.e. cesarz Qin Shihuang zapoczątkował serię reform pisma. Ustandaryzowano 3300 znaków, które przybrały formę zhengti (kształt standardowy). W tym okresie powstał też pierwszy słownik semantyczny zawierający 9353 znaki oraz ich 1163 warianty.

Około roku 200 p.n.e. pismo chińskie zostało radykalnie zmodernizowane przez 李斯 (Lǐ Sī ?–208) pierwszego ministra na dworze dynastii Qín (秦)

Skrypt oficjalny/urzędniczy – to system stworzony przez uproszczenie stylu małopieczęciowego, używany w latach 206 p.n.e. do 220 n.e. Używany pierwotnie w zapisach nieoficjalnych, po zdobyciu popularności został zaadaptowany w piśmiennictwie i zastąpił styl małopieczęciowy.

Skrypt znormalizowany (kǎishū, 楷書) to pismo, którym Chińczycy posługują się po dziś dzień, począwszy od roku 220 n.e. Było to kolejne rozwinięcie i ustandaryzowanie pisma oficjalnego. Skrypt standardowy ma dwie ważne wariacje, powstałe ze względu na potrzebę szybkiego pisania: Skrypt biegnący (xíngshū, 行書), łatwy do zapisu i odczytu, oraz skrypt trawiasty (cǎoshū, 草書 ), który można zapisywać szybko, jednak bardzo zniekształca on znaki, czyniąc je niemal niemożliwymi do rozwikłania dla obcokrajowców. Obecnie styl trawiasty stosuje się w kaligrafii i malarstwie.

Poniżej lista systemów pisma, poczynając od najstarszego.

Chińskie pismo: Znaki tradycyjne i uproszczone

zwane także 简化字 ( jiǎnhuàzì)

znaki uproszczone

zwane też 正體字 ( zhèngtǐzì)

znaki tradycyjne

Proces upraszczania i ewolucji znaków trwał od początku przyjęcia obecnej formy znaków za standard. Było to ponad 2000 lat temu, za panowania dynastii Han. Począwszy od lat dwudziestych XX wieku, po obaleniu systemu feudalnego, przystąpiono do wielkiej reformy. Przyświecała jej idea walki z analfabetyzmem. Niekiedy też znak różni się w zależności od regionu bądź też tego, czy jest pisany ręcznie, czy też wydrukowany w książce. Część znaków została uproszczona. Ta reforma pisma, pierwsza od dwóch tysięcy lat, nie była pojedynczym wydarzeniem, ale procesem. Czasami znaki uproszczone są w rezultacie bardziej skomplikowane niż znaki oryginalne.

Współcześnie, w Chinach Kontynentalnych (Chińska Republika Ludowa) używamy pisma uproszczonego, to znaczy uwzględniającego wszystkie uproszczone znaki. Na Tajwanie i w Hongkongu używa się znaków tradycyjnych. Nie uwzględnia się tam reform pisma wprowadzanych przez władze ChRL po roku 1949, choć często ludzie posługują się nimi dla wygody.

Znaki upraszczano na kilka sposobów. Upraszczano kształt, redukowano ilość kresek oraz wybierano najbardziej rozpowszechniony wariant zapisu znaku. Tak więc może się zdarzyć, że uproszczony znak będzie miał bardziej skomplikowaną formę.

Ciekawostką jest to że w słowniku Kangxi (Kāngxī, 康熙), skompilowanym w latach 1662-1722, około 40% znaków stanowią warianty znaków głównych. Owe wariacje były odstępstwem od oficjalnie zatwierdzonego kształtu i często uznawano je za wulgarne, piętnując ich użycie. W owym słowniku zastosowano tabelę 214 rdzeni (ang. radicals), czyli elementów składowych znaków. Do dziś te tabele znaków można zobaczyć w słownikach na Tajwanie i w Hongkongu.

Współczesna reforma pisma

Reformę pisma zapoczątkował Rząd Narodowy po obaleniu ostatniego cesarza w 1911 roku. Rząd ChRL kontynuował reformę pisma od 1952 roku. Zebrano, skatalogowano i uporządkowano wszystkie znaki będące w powszechnym użyciu, a następnie w roku 1956 zaprezentowano pierwsza listę znaków uproszczonych. Uaktualniona lista została opublikowana w 1964 roku, a potem ponownie w 1984 roku. Łącznie 2236 znaków zostało uproszczonych - zastąpiły one 2264 znaki tradycyjne.

Z ciekawostek: Często znaki prostsze stanowiły część znaków bardziej rozbudowanych. Po reformie 350 uproszczonych znaków nie mogło już być użytych jako składowe bardziej skomplikowanych znaków. 146 składowych, które zostały uproszczone, uprościło tym samym znaki, które były bardziej skomplikowane. W rezultacie ponad 1700 znaków uproszczono przez wbudowanie uproszczonych komponentów.

Przykłady uproszczeń:

Budowa chińskich znaków i kolejność elementów

Zaledwie część znaków chińskich to piktogramy, tzn. znaki, z których kształtu można domyślić się treści. Większość znaków składa się z innych, prostszych komponentów. Najczęściej w porządku góra-dół albo lewo-prawo. Reguły obowiązujące przy stawianiu kresek stosują się też tutaj. Czasami więc, składnik w prawym górnym rogu zazwyczaj jest pisany jako pierwszy.

Jeśli komponentów jest więcej, pierwsze rysuje się te górne. Przyjmuje się zasadę, że komponent musi być wykonany w całości, zanim zaczniemy rysować następny komponent. Czasami jednak zdarzają się sytuacje, kiedy jeden z komponentów przecina lub otacza drugi, lub w nowoczesnym zapisie komponenty się pomieszały.

Oto przykłady:

Znak ten oznacza tyle co „rozwiązywać, wyjaśniać” . Jego budowę można tłumaczyć tak: za pomocą noża oddzielać róg wołu – rozkładać na czynniki, analizować (Karlgen).

Kolejność i kierunek stawiania kresek

Dwie podstawowe reguły:

Powyższe reguły są sprzeczne, gdy jedna z kresek jest po lewej i poniżej drugiej. W takich przypadkach zastosowanie mają drugorzędne reguły:

• 1. Wpierw górna kreska a potem dolna,
• 2. Wpierw kreska z lewej a potem z prawej,
• 3. Lewa pionowa kreska NAJCZĘŚCIEJ przed górną pionową,


• 4. Dolna pionowa kreska jest ostatnia,


• 5. Wpierw kreska środkowa, a potem boczne,


• 6. wpierw pozioma kreska, a potem przecinająca ją pionowa,


• 7. pierwsza kreska opadająca w lewo a potem opadająca w prawo,


• 8. Pomniejsze kreski ostatnie.

6. Typy kresek

Często z prostych kreski rysuje się jednym pociągnięciem kreski złożone, np. w znaku 阴 kreski 2, 3, 4 tworzą kreskę, która liczona jest jako jedna. Dlatego też w słownikach często znak ten jest zaindeksowany jak znak z inną ilością kresek, niż to się wydaje początkującemu prawidłowe. Ponieważ w tradycyjnych słownikach indeksuje się znaki chińskie właśnie po ilości kresek, umiejętność ich liczenia jest bardzo potrzebna do ich sprawnego użytkowania.