Pięć stałych Wyznaczników (cnót)
Pięć wyznaczników moralnych z zachowaniem oryginalnej kolejności:
Cnota ta dotyczy stosunku miedzy jednym a drugim człowiekiem. Ren na język polski można przetłumaczyć jako dobroć, humanitaryzm. Na angielski tłumaczy się najczęściej jako benevolence Należy dobrze (opiekuńczo, troskliwie) traktować człowieka, szanować jego godność i okazywać szacunek w życiu codziennym.
„Jeśli czyni się w sposób słuszny, to wszyscy otrzymują to, co im się należy.” W tej sentencji chodzi o WYPEŁNIANIE OBOWIĄZKÓW, powinności, roli społecznych przypisanych pojedynczemu człowiekowi. Ale konfucjańska sprawiedliwość i słuszność to coś innego niż zachodnia. Słuszność to nie posłuszeństwo stanowionym prawom, ale skrupulatne wypełnianie społecznych ról i obowiązków.
W bardzo restrykcyjnie zrytualizowanych zachowaniach każdy gest, słowo, miało swoje znaczenie symboliczne. Nie ma miejsca dla odchyleń. Posłuszeństwo rytuałom można tłumaczyć tak, że postępowanie innych winno być zrozumiałe i przewidywalne. Dzięki temu relacje społeczne są proste i nie zmuszają do ciągłej walki o hierarchię.
Działając zgodnie z li człowiek zawsze umniejsza samego siebie. Eksponuje godność drugiego. Gdy ktoś mówi „drogocenne nazwisko” – to ma na myśli nazwisko swojego rozmówcy. O swojej żonie mówi się dosł. „moja stara rzecz”.
Pojęcie niezmiernie ważne w hierarchicznej strukturze społecznej Chińczyków i sąsiednich narodów. Chcąc działać zgodnie z li należy okazywać należny szacunek ludziom w zależności do ich pozycji. Przykłady:
(1) Częstując kogoś cukierkiem, to my sami wybieramy i podajemy – w domyśle najlepszą sztukę. Bardziej ceremonialnie podajemy obiema rękami.
(2) Siadając przy stole – należało siadać poniżej swojej rangi, po to, aby być przeprowadzonym przez gospodarza na miejsce bardziej czcigodne.
(3) Obowiązuje też reguła zapraszania 3 razy – dopiero za czwartym razem gość mógł ofertę przyjąć.
Mądrość rozumienia świata, Drogi (Dao), zasad moralnych.
Zaufanie rozumiane dwukierunkowo. Podwładni wierzą, że rządzący dbają o interesy podwładnych. Zwierzchnicy powinni mieć przekonanie, że podwładni wypełniają swoje obowiązki.
W praktyce – stosunki społeczne opierają się na wspólnotach zaufania, a całe społeczeństwo składa się z takich wspólnot. (prof. Tu Wei-ming)
Chińskie zaufanie oznacza więc coś innego niż europejskie, a mianowicie „Wypełnianie obowiązków i wiara, że inni też będą je wypełniać."
1. Władca kieruje poddanym
2. Ojciec kieruje synem
3.Mąż kieruje żoną
Dodatkowo, kobieta podlegała trzem regułom:
(1) przed ślubem ma być posłuszna ojcu,
(2) po ślubie mężowi, a
(3) po śmierci męża – najstarszemu synowi.
Są to trzy podstawowe reguły będące sposobem działania społeczeństwa konfucjańskiego. Ustalają podstawowe relacje społeczne – władcy i poddanego oraz reguł starszeństwa i statusu społecznego.
W tradycyjnym społeczeństwie chińskim li (etykieta) była nadrzędna nad prawem. Reguły postępowania we wszystkich wymiarach społecznych wywodziły się od li .
Dotyczyło to także prawa w znaczeniu zbliżonym do europejskiego. W dawnych Chinach nie było bowiem tak rozbudowanego pojęcia prawa (cywilnego, handlowego etc.). Li pełni rolę nadrzędną nad prawem. Ma znaczenie podstawowe i fundamentalne, a prawo – incydentalne. Podsumowując, państwo chińskie było rządzone przez li , a nie przez prawo.
Jedynym składnikiem mającym coś wspólnego z europejskim „prawem” wbudowanym w li był odpowiednik prawa karnego. Stąd „prawo” wiązało się raczej z systemem karnym niż z kanalizacją zachowań społecznych.
