Buddyzm jest nietypową religią w tym sensie, że większość jego odłamów nie wymaga wiary w bogów (aczkolwiek podobnie jak agnostycyzm nie twierdzi też, że bogów nie ma). Wiara w cokolwiek jest istotna tylko, o ile pomaga w osiągnięciu oświecenia. Ważniejsze jest wykazywanie współczucia w stosunku do innych czujących istot (nie tylko ludzi).
Czym jest buddyzm i odłamy buddyzmu
Buddyzm nie jest religią w takiej postaci, jaka rozumieją to użytkownicy kultury europejskiej. Jest tak z dwóch powodów. Już to dlatego, że powstało kilka tradycji i odłamów, które nie są wobec siebie nawzajem wrogie, nie wykluczają się w sposób agresywny. Sam Budda przekazywał nauki o różnym stopniu złożoności i nauki te stanowią podstawę rozmaitych tradycji i pojmowania Wszechświata. W telegraficznym skrócie: buddyzm nie wymaga wiary w bogów, a wiara w rozumieniu europejskim jest o tyle istotna, o ile pomaga w osiągnięciu większego oświecenia. Jedyną istotną rzeczą jest dążenie do oświecenia bądź okazywanie współczucia innym istotom czującym.
Gdyby użyć europejskiej miary do opisu buddyzmu, należałoby wydzielić cztery odrębne systemy wierzeń:
1. Buddyzm Therawada (przez wyznawców Mahajny zwany hinajana, czyli Mały Wóz)
Jest to najbardziej tradycyjny z istniejących obecnie odłamów. Wyodrębnił się po 376 roku p.n.e. w czasie II soboru w Wajsali).
Budda jest tylko wzorem do naśladowania. Ideałem jest osiągnięcie stanu arhata, czyli „godnego". Celem wyznawcy jest przede wszystkim dążenie do osiągnięcia wyzwolenia samego siebie – zwłaszcza od koncepcji trwałości jednostkowego ja, a dopiero potem osiągnięcie stanu aratha. Myślą przewodnią Therawady jest twierdzenie, iż źródłem wszystkich cierpień jest owo poczucie odrębności osobowej.
Obecnie Buddyzm Therawada jest popularny w Birmie, Kambodży, Laosie i Tajlandii oraz na Cejlonie.
2. Buddyzm mahajana (lub Wielki Wóz)
Odłam ten powstał w I wieku p.n.e. Charakterystyczną cechą Buddyzmu Mahajany jest wiara w bodhisattwów – czyli istoty, byty, które mimo że osiągnęły stan Buddy, czyli pełne oświecenie, zdecydowali się pozostać na tym świecie, aby nauczać innych i pomagać im w trudnej drodze samodoskonalenia.
Niektórzy bodhisattwowie zdecydowali się odrodzić tylko raz i są oni czczeni w sposób podobny do chrześcijańskich świętych. Inni z kolei zdecydowali się odradzać ciągle od nowa.
Jedną z najczęściej czczonych istot bodhisattwa jest Guan-yin 觀音 (pełna nazwa 觀世音菩薩 Guānshìyīn Púsà, bądź Avalokitesvara). Jest to bogini miłosierdzia i opiekunka dzieci, do której modlą się nie tylko kobiety brzemienne, oraz te pragnące chronić swe dzieci, ale także każdy, kto chce liczyć na jej opiekę.
Wg tradycji mahajana, oświecenie uzyska tylko ta osoba, która w pełni oczyściła swoją karmę, czyli rodzaj rachunku wszystkich uczynków uczynionych przez duszę podczas wszystkich jej inkarnacji.
Inną cechą tego buddyzmu jest przywiązywanie dużego znaczenia do nauczania sutr. Buddyzm mahajana jest dziś popularny w Korei, Chinach kontynentalnych oraz w Wietnamie.
3. Buddyzm Tantrajana, inaczej tantryczny, Wadżrajana, Mantrajana, Niezniszczalny Pojazd, Diamentowy Wóz.
Wyłonił się w II wieku n.e. z tradycji Mahajany wyróżnia się jednak od niej formą praktyk religijnych. Znacznie mniejszy nacisk kładziony jest na kwestie nauki sutr, czyli etyki i moralności i ascezę,
Główny nacisk spoczywa na naukach tantrycznych, które zostały rozbudowane w złożony system rytuałów i technik medytacyjnych. Polegają one między innymi na systemie ceremonii wizualnych, którym najczęściej towarzyszą skomplikowane pieśni, czyli mantry. Obecnie najwierniej istotę tradycji tantrycznej odzwierciedla buddyzm tybetański. Co ciekawe, Dalajlama jest uważany za wciąż odradzająca się bodhisattwę.
4. Buddyzm zen
Powstawszy w Chinach, w późniejszym okresie rozwijał się głównie w Japonii. Wyłonił się on ze szkoły mahajany, jednak zredukował on niemal całkowicie kult bodhisattwy i kultywowania dobrych uczynków oraz budowania karmy, koncentrując się na tzw. zazan, czyli systematycznych medytacjach, które mają doprowadzić praktykującego do stanu oświecenia.
