Kaligrafia łączy się z poezją i malunkiem - te trzy sztuki traktowane są jako jedna całość. Przejawem tego może być wiersz wyaligrafowany na malunku, a nawiązujący do jego treścią.
Kunszt i talent Wanga wywarł tak przemożny wpływ na rozwój sztuki kaligrafii, że każdy nowy styl była zawsze w jakimś stosunku do Wang Xizhi – był albo kontynuacją, albo świadomym odejściem od stworzonej przez niego tradycji.
Techniki pisarskie.
Rodzaj materiału używanego jako podłoże miał duże znaczenie przy tworzeniu i kształtowaniu się technik utrwalania znaków. Najstarszym sposobem pisania było rycie znaków, na tzw. kościach wróżebnych, i naczyniach liturgicznych. Mniej sakralne teksty zamieszczano na bambusowych deszczułkach.
Po reformie pisma przeprowadzonej w czasie dynastii Han, znaki chińskie znormalizowano nadając im ściśle kwadratowy kształt. Ponieważ pisano i malowano znaki na materiałach kosztownych, m.in. jedwabiach, aby zapobiec marszczeniu tkaniny wypracowano zaokrąglone kształty i proste pociągnięcia, które łączyły też w sobie elegancję i klarowność.
Po wynalezieniu papieru upowszechniła się metoda pisania tuszem, za pomocą pędzla sporządzonego z bambusowego patyczka i włosia rozmaitych zwierząt – najczęściej końskiego.
Style kaligrafii
Istnieje kilka klasycznych stylów kaligrafii. Różnice między nimi sprowadzają się do stopnia zaokrąglania linii, zamaszystości oraz abstrakcyjności uproszczeń. Wyjątkowość stylu i ekspresję emocji uzyskuje się przez poprzez malowanie kilku kresek jednym pociągnięciem pędzla.
Za czasów Wanga ukształtowały się w tradycji trzy style kaligrafii. Podstawowym był Styl Wzorowy, rozwinięty z pisma starokancelaryjnego w końcu dynastii Han. W stylu kaishu uładzono proporcje znaków, które zostały wpisane w kształt kwadratu, ustaliła się też grubość kresek.
pionowe linie są równomiernie grube,skośne linie prowadzone z góry na dół w lewą stronę zwężają się, a skośne linie prowadzone w prawo i na dół rozszerzają się.
Każdy znak składa się z określonej liczby pociągnięć pędzla. Ma to kolosalne znaczenie przy tworzeniu słowników i indeksów, gdyż znaki szereguje się właśnie wedle ilości kresek potrzebnych do ich napisania. Należy także przestrzegać kolejności stawiania poszczególnych kresek, oraz kierunku ruchu pędzla. Poziome kreski pisane są z lewa na prawo, wszystkie kreski pionowe z góry na dół. W piśmie wzorcowym po wykonaniu każdej kreski należy oderwać pędzel od podłoża, nim się zacznie wykonywać następną.
Styl biegnący (zwane też pismem płynnym) to pismo szybkich gestów, nasycone żywiołowym, pełnym emocji podejściem do kaligrafowania znaków. Reguły dotyczące ilości kresek, ruchu pędzla, oraz proporcje znaku są takie same jak w kaishu, jednak grubość malowanych linii jest dowolna. Dopuszczane jest łączenie kresek, a także zaokrąglanie rogów
Czwartym rodzajem pisma jest caoshu, czyli styl trawiasty. W stylu tym króluje dowolność w grubości stawianych kresek, a także ich ilości i kierunku pociągnięć pędzla. W związku z tym zdarza się że skomplikowane grupy kresek pisma wzorcowego kreślone są jednym pociągnięciem pędzla.
Pierwsze zachowane fragmenty tego stylu pochodzą z czasów dynastii Han. Większość badaczy przychyla się do twierdzenia, że styl ten rozwinął się z zapotrzebowania na szybkie sporządzanie dużych ilości dokumentów urzędowych. Może więc styl lekarski byłby lepszą nazwą. Powolna kaligrafia kaishu była nieefektywna i spowalniała pisanie dokumentów. Niektóre uproszczenia stylu trawiastego wykorzystano przy reformowaniu pisma chińskiego w XX wieku.
Ilustracja przedstawiająca różnice czterech stylów:
pierwszy rząd: styl kaishu (wzorcowy)
drugi rząd: styl lishu (oficjalny)
trzeci rząd: styl xingshu (biegnący)
czwarty rząd: styl caoshu (trawiasty)
Przybory do kaligrafii
Papier
Jako podłoże do kaligrafii używano jedwabiu i papieru. Oba materiały musiały się charakteryzować określoną chłonnością. Znaki wykuwano też w kamieniu, na kościach bądź skorupach żółwi. Pisano również pędzelkiem na bambusowych deszczułkach. Po upowszechnieniu się techniki produkcji papieru, ze względu na jego niski koszt, większość zwykłych zapisów urzędowych tworzono już na nim. Współcześnie jest to bardzo cienki, półprzezroczysty papier, dokładnie taki jak na ilustracjach powyżej. Jego chłonność jest mniejsza, niż dostępna w Polsce bibuła, ale większa niż pergamin.
Po namalowaniu kaligrafii należy ją należycie oprawić. Arkusz pergaminu przykleja się do ozdobnego pasa papieru lepszej jakości, jedwabiu bądź innego podłoża.
Tusz
W dawnych czasach posługiwano się utwardzoną w kształt walca sadzą. I w takiej formie jest też czasem sprzedawany współcześnie. Walec taki rozcierano wraz z wodą aż do uzyskania pożądanej konsystencji, używając do tego specjalnych kamieni. Obecnie stosuje się butelkowane tusze wytworzone chemicznie.
Ale chiński tusz jest wrażliwy na rodzaj wody, w której jest rozpuszczany. Poeta może użyć porannej rosy lub wody źródlanej.
Z reguły tusze kaligraficzne nie mają tendencji do blaknięcia z czasem i w przeciwieństwie do podłoża zachowują oryginalny kolor. Podłoże zaś może z dziesiątkami lat nabierać koloru sepii lub żółci. I tu otwiera się cały świat mistrzów. Jest bowiem tak, że doświadczony kaligraf może dostrzec odcienie i fakturę tuszu użytego w jakimś szacownym dziele sprzed setek lat. Same tusze też są oczywiście różnej jakości i pochodzą czasem od wytwórców cieszących się renomą większą, niż przeciętna. Są więc kolekcjonowane, chomikowane i stanowią przedmiot wymiany między mistrzami. Umiejętność przygotowania tuszu jest jedną z podstawowych czynności, jakich uczą się adepci kaligrafii.
Oczywiście kolor tuszu jest czarny, jednak czasem stosuje się tusze innych kolorów. W czasach współczesnych nauczyciele zwyczajowo używają tuszu pomarańczowego, aby poprawiać nim dzieła studentów.
Kamień do tuszu
Tradycyjnie tusze były produkowane w formie stałej, a więc przed przystąpieniem do malowania należało tusz rozetrzeć. Służyła do tego kamienna bądź ceramiczna podstawka. Tusz rozcierało się dodając wodę, aż uzyskania pożądanej konsystencji. Kamienie te są cenione na równi z dziełami sztuki i mogą być wycenione na znaczną kwotę.
Tradycyjnie tusze były produkowane w formie stałej, a więc przed przystąpieniem do malowania należało tusz rozetrzeć. Służyła do tego kamienna bądź ceramiczna podstawka. Tusz rozcierało się dodając wodę, aż uzyskania pożądanej konsystencji. Kamienie te są cenione na równi z dziełami sztuki i mogą być wycenione na znaczną kwotę. Surowiec jest materiałem ściernym, musi mieć on określone parametry, a przede wszystkim bardzo drobną granulację. Z kolei reakcja kamienia na wilgoć zależy od tego, jak jest on przechowywany. Cenniejsze kamienie są więc przez właścicieli troskliwie nawilżane.
Rozcieranie tuszu rozpoczyna się od wlania do zagłębienia w kamieniu - spływała ona do zagłębienia przy krawędzi, a kaligraf mógł rozcierać laseczkę tuszu w płaskiej części środkowej. Rozcierający na przemian co jakiś czas zanurza laskę w płynie i kontynuuje rozcieranie.
Współcześnie naczynka na tusz są wykonane z plastiku i służą zasadniczo nie do rozcierania laski tuszu, ale do usuwania z pędzla nadmiaru tuszu. Używane są oczywiście tylko przez początkujących, gdyż kaligrafowanie ma rozbudowaną funkcje medytacyjną, a roztarcie tuszu jest rodzajem przygotowania kaligrafa do wejścia w stan skupienia.
Pędzel
To podstawowe narzędzie pracy kaligrafa. Trzon pędzla wykonany jest najczęściej z bambusa, jednak czasami spotyka się pędzle z drzewa sandałowego, kości słoniowej, a nawet srebra i złota. Pędzel służył tradycyjnie zarówno do pisania jak i malowania.
Przycisk do papieru
Używane są do dociskania materiału, na którym zamieszcza się kaligrafie. Są to przeważnie bogato zdobione kawałki drewna bądź kamienia.
Płyta wzorcowa
Pieczęć
Nauka kaligrafii
Dawniej piękne pisanie ćwiczono na posypywanych piaskiem powierzchniach. Obecnie stosuje się specjalnie impregnowany papier z dodatkiem tworzyw sztucznych, który zmienia kolor z jasnego na bardzo ciemny pod wpływem wody, której używa się zamiast tuszu.
Kopiowanie dzieł słynnych mistrzów
Kopie najsłynniejszych dzieł sporządzano z wielkim zaangażowaniem. Wpierw kopiowany je na cienkim, półprzezroczystym papierze, obrysowując delikatną linią kontur każdego znaku. Następnie kontur wypełniano atramentem.
Uważa się, że do dzisiejszych czasów nie zachowało się żadne dzieło pisane ręką Wang Xizhi – najstarsze kopie pochodzą z czasów dynastii Tang. Problem utrwalenia dzieł Wanga rozwiązano w czasach dynastii Song, kiedy to cesarz nakazał skopiować zachowane rękopisy, wykuć w kamieniu a następnie wydać odbitki z białymi znakami na czarnym tle (w kontrze). Tak stworzony zbiór stał się wzorcem do nauki dla kolejnych pokoleń adeptów kaligrafii.
