Księgi o sztuce wojennej
W literaturze chińskiej istnieje tzw. Siedem klasyków militarnych (Wu jīng qī shū 武經七書). Jest to zbiór napisanych w starożytności traktatów o wojskowości. Wybór ksiąg został dokonany przez cesarza dynastii Song Shenzonga (宋神宗) w roku 1080 n.e. Od tego czasu stały się one kanonem sztuki militarnej i były uwzględniane w encyklopediach. W przeciągu stuleci powstało wiele ich kompilacji, bogatych w rozmaitej wartości komentarze. Znajomość tych dzieł była wymagana od każdego dowódcy.
Niektóre z tych ksiąg zostały napisane przez reprezentantów tzw. szkoły strategów. Była to jedna ze Stu szkół myśli chińskiej, które powstały i rozwijały się w Okresie Walczących Królestw 475–221p.n.e.
Te siedem ksiąg to:
Sześć strategii Księcia Tai, także znane jako 太公兵法 - Sześć strategii Księcia Tai - Sztuka wojowania księcia Tai to jeden z klasycznych traktatów militarnych. Autorstwo tego traktatu przypisywane jest na wpół legendarnej postaci Jiang Ziya (姜子牙), który miał być doradcą ostatniego z królów dynastii Shang (ok. XI w. p.n.e.).
Sposoby Sima to traktat powstały w państwie Qi około IV w. p.n.e. Omawia nie tylko sprawy strategii i zarządzania wojskiem, ale i inne, bardziej pokojowe aspekty życia poddanych: polityki wewnętrznej, praw.
Najsłynniejszym traktatem wojskowym jest z całą pewnością Sztuka wojny autorstwa chińskiego stratega Sun Wu (znany jako Sun Zi, mistrz Sun; w lit. anglojęzycznej Sun Tzu). Składa się ona z trzynastu rozdziałów, które zawierają łącznie około 6000 znaków chińskiego pisma. Sam Sun, żyjący u schyłku Epoki Wiosen i Jesieni, urodził się w Qi, jednym z istniejących wtedy państw chińskich. Był on jednym z tak zwanych wędrownych mędrców, czyli doradców do wynajęcia, którzy służyli swoją wiedzą na tych dworach, do których zagnał ich los... lub przeznaczenie. Sun Zi przeniósł się do Wu, aby zostać zaufanym strategiem jego władcy. Osobny artykuł
Mistrz Wu to traktat napisany przez Qu Qi (zm. 381 p.n.e.). Traktat opisuje pięć przyczyn wojen: żądzę sławy, zysku, skumulowane zło moralne, niepokoje wewnętrzne i głód; opisuje także pięć rodzajów żołnierzy: prawy, silny, pewny, gwałtowny i buntowniczy. Traktat kładzie znaczny nacisk na wszechstronnie pojętą gotowość do wojny.
Kwestia autorstwa tej księgi, podobnie zresztą jak ze Sztuką wojny, jest niejasna. Jedyną historyczną wzmiankę o nim można znaleźć w Zapiskach Historyka Sima Qiana. Historyk wspomina Wei Liao jako doradcę króla państwa Qin - Shi Huanga. Obecnie dysponujemy wersją traktatu odkrytą w 1972 roku w grobowcu pochodzącym z czasów dynastii Han. Co typowe, wersja ta jest w pewnych fragmentach nieco inna niż ta będąca dostępna wcześniej.
Wei Liao był bardziej teoretykiem niż taktykiem. W swoim traktacie prowadzi rozważania o strukturze współczesnych mu państw feudalnych. Stwierdza między innymi, że ludność i uprawy są najważniejszą częścią zaplecza państwa i jako takie powinny być otoczone najwyższą dbałością. Choć Wei Liao nie odnosi się wprost do nauk konfucjańskich, jego poglądy na temat sposobu rządzenia państwem są zbieżne: władca winien kierować się cnotą i odpowiednim prawem.
To dzieło przypisywane jest Jiang Ziya, autorowi Sześciu tajemnych nauk. Uważa się jednak, że został on skompilowany przez późniejszych naśladowców księcia. Obecnie ustaliła się opinia, iż tekst powstał pod w środku panowania dynastii Han w szkole Huang Lao.
Sam traktat podzielony jest na trzy części opisujące trzy różne typy strategii, wedle ich ważkości: mamy więc strategie najważniejsze, strategie średnie, oraz strategie pomniejsze.
To zapis rozmowy między cesarzem Tang Taizongiem oraz słynnym generałem Li Jingiem. Obie postacie dyskutują na temat strategii i rozważają problemy związane z prowadzeniem wojen. Przeczytaj artykuł o fortelach
Trzydzieści sześć forteli
Dziełem zupełnie odrębnym od powyższych traktatów jest Trzydzieści sześć forteli. Nie jest to dzieło stricte militarne - jest ono rodzajem poradnika wygrywania konfliktów. Ta anonimowa kompilacja maksym odkryta u przydrożnego sprzedawcy w 1941. Początkowo kompilacja krążyła z ręki do ręki, jednak gdy w końcu została wydana drukiem w 1979 roku, zrobiła błyskawiczną i gigantyczną karierę. Przyczyniły się do tego połączenie trzech „ulubionych hobby” Chińczyków: obecnym w obiegu fortelom towarzyszy dodatkowy komentarz nawiązujący do Księgi przemian, której ponadczasowa mądrość wywarła wpływ na wszystkie ważniejszego dzieła myśli chińskiej. Fortele wojenne zostały ujęte w ramę teorii przemian i oscylacji zjawisk od największego ich nasilenia do najsłabszego, bądź ich cyklicznej transformacji w swoje przeciwieństwo.
